فسفر، عنصری ضروری برای تمام موجودات زنده ازجمله گیاهان و جانوران است.گیاهان و درختان جهت رشد طبیعی و ثمردهی فراوان به عنصر کود فسفر نیاز مبرم دارند.
فسفر، نقش اساسی درموارد زیر ایفا می کند که عبارتند از:
- فتوسنتز
- تنفس
- ذخیره وانتقال انرژی
- تقسیم سلولی
- بزرگ شدن
- تکمیل چرخه تولید طبیعی در گیاهان
فسفر به عنوان یکی از اجزای کلیدی درساقه گیاه، به طوراختصاصی درجذب وتبدیل انرژی خورشیدی به ترکیبات مورد نیاز گیاه نقش دارد.
علائم کمبود فسفر در گیاه
تشخیص کمبود فسفر درگیاه، ازکمبود سایر عناصر مانند نیتروژن دشوارتر است، زیرا درمراحل رشد اولیه گیاه، معمولا علائم خاصی خاصی از کمبود رشد مشاهده نمی شود و زمانی که کمبود فسفر واضح شد، برای اصلاح محصول بسیار دیر است.
به عنوان نمونه در گیاه ذرت، کمبود فسفر موجب پیرشدن برگ ها شده و تغییر رنگ غیرعادی در آنها مشاهده می شود. در برگ گیاهانی که باکمبود فسفر روبه رو هستند، رنگ گیاه به سمت سبز مایل به آبی تیره می رود، رنگ ساقه هم متمایل به بنفش می شود، البته درجه بنفش بودن ساقه به ساختار ژنتیکی گیاه مربوط است.
بروز رنگ بنفش در واقع، سنتز آنتوکیانین یا رنگدانه بنفش دربرگ های گیاه است. درمجموع، اگربخواهیم گیاه علایم کمبود فسفر در گیاه را نام ببریم، می توانیم به موارد ذیل اشاره کنیم:
- کاهش رشد
- تیره شدن برگ ها و در مواردی ارغوانی شدن برگ های قدیمی
- ترش شدن میوه ومحصولات
- ریشه زایی اندک
مزایای فسفر برای گیاه
فسفر، نقش موثر و به سزایی در رشد گیاه دارد، وقتی کمبود فسفر ایجاد می شود، فسفراز بافت های پیر وفرسوده به بافت های جوان و در حال رشد گیاه، حرکت می کند. کمبود فسفر در مراحل انتهایی رشد دانه و ثمردهی گیاه، نمایان می گردد.
عنصر فسفر در خاک به 3 شکل وجود دارد:
- آپاتیت (منبع اصلی انواع فسفر)
- ترکیبات فسفات های آهن وآلومینیوم
- فسفری که به ذرات مس جذب می شود.
قابلیت جذب شدن فسفر به صورت ارگانیک، بسیار کم است، زیرا فسفر تنها به صورت محلول برای گیاهان قابل جذب است.
فسفر محلول بصورت کود یا هوازدگی با ذرات رس، آهن و ذرات آلومینیوم موجود در خاک واکنش داده وهمین امر، منجربه کاهش مقدار فسفر قابل دسترس در خاک می شود. به علت وجود فرآیندهای تثبینی، حرکت فسفر در اغلب خاک ها بسیار اندک و کمتر از 5/2 سانتی متر است.
فسفر، نزدیک به منشا تولیدی باقی می ماند. گیاهان هم پس از کود دهی فسفر، دراولین فصل زراعی، تنها حدود 20 درصد از کود فسفر را جذب می کنند.
درنتیجه مقداری از فسقر، توسط آبشویی، به هدر می رود و در نهایت مقدار ثابتی از فسفر در اختیار محصولات قرار می گیرد.
دلایل از بین رفتن فسفر در خاک
دلایل زیادی برای از بین رفتن فسفر در خاک وجود دارد، اما از دلایل اصلی از بین رفتن فسفر در خاک می توان به 2 مورد اصلی زیر اشاره نمود:
- فرسایش خاک
- حذف محصولات کشاورزی
نحوه تهیه کود فسفر
کود فسفر، از سنگ فسفات ساخته می شود که گاهی به علت هزینه های تولید وحمل و نقل به شکل خاک فسفات مستقیم مورد استفاده قرار می گیرند.
در فرآیند تولید کود فسفر، از سنگ فسفات (آپاتیت) به همراه اسید سولفوریک سوپرفسفات ساده که 85-90 درصد محلول درآب، استفاده می شود.
از واکنش اسید فسفریک با آپاتیت، سوپرفسفات تریپل(TSP)، آمونیاک مونوآمونیوم فسفات (MAP) ودی آمونیوم فسفات تولید می شود و در صورتی که اسید فسفریک حرارت ببیند، آب موجود در آن خارج شده وبا آمونیاک واکنش می دهد تا پلی فسفات آمونیوم تولید شود.
مضرات استفاده بی رویه از کود فسفر
استفاده بی رویه از کود فسفر، علاوه بر هدر دادن سرمایه یک منبع تجدید ناپذیر، موجب اختلال در جذب سایر عناصر ازجمله آهن، روی و منگنز می شود.
برای ارتقای بهره وری هرچه بیشتر از کود فسفر در خاک، می توان از راهکارهایی استفاده نمود که از آن جمله، به موارد زیر اشاره می کنیم:
- اصلاح خصوصیات خاک سطحی
- مدیریت خاک های سطحی
- مدیریت منابع فسفات
- زمانبندی مناسب که معمولا در هنگام کاشت محصول یا به صورت کاشت در سطح خاک، هنگام شخم زدن، به کار می رود.
چرا بهینه سازی مصرف کود فسفر؟
- منبع تولید کود فسفر که سنگ فسفات یا خاک فسفات می باشد، بسیارمحدود و جزء منابع تجدیدناپذیر محسوب می گردد، که همین امر خود گواه علت اهمیت ویژه ای در بهره وری مناسب از کود فسفر است.
- مصرف بی رویه و نادرست کود فسفر به مقادیر بالا در خاک، ازجمله کودهای شیمیایی و کودهای آلی ، از دلایل عمده آلودگی های آب های سطحی به عنصر فسفر است که در صورت عدم رعایت، گاه خسارت های جبران ناپذیری به محیط زیست وارد خواهد ساخت.
- در کشورهای در حال توسعه، به علت معضل ریشه کنی فقر و جمعیت بالای این کشورها، مسئله امنیت غذایی وتامین غذا، اهمیت ویژه ای دارد و از آنجایی که کود فسفر در رشد محصولات، نقش به سزایی دارد، لازم است کاملا هدفدار مورد استفاده قرار بگیرد.
ترکیبات موجود در خاک توسط PH خاک، نوع و میزان مواد معدنی تامین می شوند. در خاک های اسیدی، عنصر فسفر تمایل به واکنش با آلومنیوم، آهن و منگنز دارد، درحالی که در خاک های قلیایی تمایل فسفر به واکنش با کلسیم است.
عوامل موثر بر میزان فسفر موجود درخاک
- PH خاک: بیشتر فسفر در PH حدود 6 تا 7 در دسترس گیاه قرار می گیرد.
- تغذیه متعادل محصولات زراعی: منابع کافی از مواد مغذی گیاهی موجب افزایش جذب عنصر فسفر از خاک می شود، به عنوان مثال، استفاده از کود های حاوی ذرات آلومنیومی به همراه کود فسفر، موجب افزایش جذب فسفر از خاک می شود.
- مواد آلی خاک:خاک هایی با مواد آلی بالا، دارای مقادیر قابل توجهی فسفر بوده که می تواند زمینه را برای رشد گیاه فراهم آورد.
- نوع رس خاک: ذرات رس موجود در خاک، تمایل دارند که فسفر را در خاک حفظ یا ثابت کنند، در نتیجه خاک های ریز مانند خاک های رسی دارای ظرفیت تثبیت بیشتری نسبت به خاک های شنی و درشت هستند.
- زمانبندی استفاده از کود فسفر: تثبیت فسفر خاک با زمان تماس بین بخش محلول و ذرات خاک افزایش می یابد، در نتیجه به صورت کارآمدتری از کود فسفر استفاده به عمل می آید.
- دما، تخلخل، رطوبت و تراکم خاک:جذب فسفر توسط گیاه با دمای پایین و هوادهی ضعیف خاک، کاهش می یابد. رطوبت بیش از حد خاک به همراه تراکم خاک ، موجب کاهش اکسیژن خاک و کاهش توانایی ریشه گیاه در جذب فسفر خاک می شود. درنهایت، تراکم باعث کاهش فضای منافذ و در نتیجه هوادهی در ناحیه ریشه خواهد شد.
مجموعه شیمی گل خراسان، با دارا بودن متخصصان مسلط به آب و هوا و افلیم ایران، اقدام به تولید کود های شیمیایی NPK نموده است. NPK به عنوان یکی از پرکاربردترین و ضروری ترین کودهای شیمیایی به شمار می رود و در این راستا شرکت دانش بنیان شیمی گل، عرضه و فروش کودهای NPK را در اولویت خدمات کشاورزی خود قرار داده است.
جهت کسب اطلاعات بیشتر، حتما با مشاوران شیمی گل در ارتباط باشید.
