به منظور مطالعه اثر باکتري هاي محرک رشد بر کيفيت دانه آفتابگردان (.Helianthus annus L) در راستاي کاهش مصرف کودهاي شيميايي، اصلاح خاک و بهبود وضعيت تغذيه اي گياه آزمايشي در قالب طرح  بلوک کامل تصادفي در سه تکرار در دانشگاه آزاد اسلامي واحد گناباد در سال 1395 به اجرا در آمد. تيمار آزمايشي شامل باکترهای محرک رشد در 13 سطح) باسیلوس با آب مقطر(M1) ، پسودموناس با آب مقطر M2، تری دی کودرما با آب مقطر M3، باسیلوس باکود آلی اسیدی01M1، پسودوموناس با آب مقطر + باسیلوس +کودآلی اسیدی01M1M2، باسیلوس+ کودآلی قلیایی02M1 ، تری دی کورما+ کودآلی قلیایی02M3، شاهد، پسودوموناس باکودآلی قلیایی 02M2، تری دی کورما +کودآلی قلیایی 02M3، باسیلوس+پسودموناس M1M2،  پسودوموناس با آب مقطر + باسیلوس +کودآلی قلیایی 02M1M2، 01M1 باسیلوس +کود آلی اسیدی( به اجرا در آمد.يشترين عملکرد دانه به عنوان با اهميت ترين صفت مورد بررسي در تيمار باکتری باسیلوس با  میانگین 3516 کيلوگرم در هکتار که نسبت به شاهد 1500 کيلوگرم در هکتار، افزايش 50 درصدي را نشان داد. همچنين مشاهده شد کاربرد سطوح باکتریهای محرک رشد  تاثير معني داري بر ارتفاع بوته، قطر ساقه، قطر طبق، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه و عملکرد بیولوژیکی اختلاف معنی دار در سطح 1% بودو وزن خشک طبق درسطح5%بود. و همچنین صفت شاخص سطح برگ و وزن صددانه از لحاظ آماری اختلاف معنی دار نبود. به طور کلی باکتری های محرک رشد نقش مفید و موثری در بهبود ویژگی های رشد، عملکرد و خصوصیت های کمی و کیفی آفتابگردان دارد.

نام علمی گیاه آفتابگردان Helianthasannusگیاهی است یکساله از تیره مرکبه Compositae که در بین گیاهان زراعی درجه تکاملی بالایی دارد. اگر چه در مورد نشاء و تکامل اولیه ذرت اتفاق نظر ضیعیفی وجود دارد. با وجود این اعتقاد بر این است افتابگردان در ایران از گیاهان زراعی مهم در ایران بشمار می رود که سطح زیر کشت آن در جهان 144 میلیون هکتار با تولید حدود 695 میلیون تن می باشد که امریکا، چین، برزیل، مکزیک و هندوستان از مهمترین تولیدکنندگان آن هستند (FAO, 2006).آفتابگردان بین غلات به دلیل قدرت سازگاری فراوان و تنوع محصولاتی که از آن به دست می آید اهمیت فوق العاده ای، بویژه در تغذیه ی دام و طیور دارد و از آنجا که جزء گیاهان چهار کربنه (c4) می باشد تولید بالایی در واحد سطح داشته، به طوریکه با توجه به سطح زیر کشت آن امروزه سومین محصول مهم غذایی جهان بعد از گندم و برنج می باشد (امام، 1386).آفتابگردان گیاهی گرمادوست بوده و به شرط مطلوب بودن سایر شرایط، پتانسیل عملکرد آن در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری بیشتر از مناطق معتدله می باشد (Sango, et,al., 2002). بهترین دامنه دمایی برای رشد آفتابگردان 25-35 درجه سانتی گراد می باشد و در محیطهای با نور و آب کافی دسترسی به منابع (آب، مواد غذایی و نور) و مقاومت هیبریدهای ذرت به رقابت درون گونه ای دارد (Sango, et,al., 2002) مقاومت هیبریدهای آفتابگردان به افزایش تراکم در دهه های اخیر نیست به هیبریدهای قدیمی افزایش یافته است (Sango, et,al., 2002). و امروزه نیز یکی از مهم ترین گیاهانی است که در سیستم های کشت مخلوط نواحی مختلف دنیا مورد علاقه محقیقین اکولوژی و متخصصین زراعت قرار گرفته است (Sango, et,al., 2002).

آفتابگردان که به علت تنوع فوق العاده در فرم، کیفیت و عادت رشد در بخش وسیعی از مناطق مستعد کشاورزی جهان مورد کشت و کار و بهره برداری قرار می گیرد. بالا بودن تولید محصول به لحاظ کل ماده ی خشک استحصالی و دانه، داشتن ارزش غذایی متنوع در خصوص تأمین کربوهیدرات و روغن خوراکی و نیز بازده بالای مصرف آب در اقتصاد کشاورزی ملل مختلف از اهمیت ویژه ای برخوردار است (راشد محصل و همکاران، 1380).رشد جمعیت در دنیا خصوصاً در کشورهای درحال توسعه روز به روز درحال افزایش است و این در حالی است که امکان گسترش و توسعه اراضی زراعی به دلیل کمبود زمین های حاصل خیز و رقابت محصولات از نظر اقتصادی در سیستم زراعی با یکدیگر بسیار اندک بوده، به اضافه این که حوادثی نظیر خشکی، بیماری ها، آفات، سیل، کاهش حاصلخیزی و فرسایش خاک های موجود، گسترش شهر سازی در زمین های زراعی، آلودگی محیط زیست و… باعث کاهش محصول می شوند. باتوجه به اهمیت موضوع دست یابی به روش هایی برای افزایش عملکرد گیاهان زراعی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از طرفی افزایش عملکرد در واحد سطح که به عنوان مهم ترین راه چاره برای نجات بشریت از گرسنگی و فقر می باشد، عمدتاً متکی به اصلاح و ایجاد و انتخاب ارقام پرمحصول و با پتانسیل و خصوصیات کمی و کیفی بالا، انجام عملیات به زراعی و مصرف بهینه کودهای شیمیایی و رعایت تاریخ های مناسب کشت و… می باشد (فارسی و باقری، 1375 و مردی، 1376)

مدیریت مصرف کود یک عامل مهم درکشت گیاهان می باشد من جمله استفاده از کود نیتروژن که به عنوان عامل محیطی مؤثر در رشد وعملکرد دانه در گیاهان زراعی از جمله آفتابگردان شناخته میشود. همچنین یکی از راهکار های جدیدی که امروزه به منظور افزایش بهره وری از ریز مغذی های خاک به کار می رود استفاده ازکود های زیستی می باشد. این کودها آلودگی زیست محیطی کودهای شیمیایی را کاهش داده و خود موجب احیاء و حفظ محیط زیست می شوند (احتشامی و همکاران،1386).

1-1- اهداف تحقیق

1-تأثیر کودهای زیستی بر عملکرد و اجزای عملکرد  آفتاب‌گردان

2-جایگزین ساختن کودهای زیستی به‌عنوان بخشی ازکودهای شیمیایی

3-افزایش حاصل‌خیزی خاک و تولید محصولات کشاورزی، حفظ محیط زیست

4-کاهش هزینه‌های تولید و استفاده بهینه از پتانسیل‌های موجود در منطقه

فصل اول

کلیات

1-2- تاریخچه

آفتابگردان از گیاهان بومی نواحی مرکزی قاره آمریکاست. طبق مومیایی شده نوعی آفتابگردان از این منطقه کشف شده است. و گونه هاي وحشي آن در اين منطقه فراوان است .آفتابگردان، برای نخستین بار به واسطه جهانگردان اسپانیای به اروپا آورده شد و در قرون شانزدهم و هفدهم به اغلب کشورهای اروپایی به عنوان گیاه زینتی وارد گردید و مورد کشت قرار گرفت.ولي تاريخ دقيق ورود آن به ايران معلوم نيست و در حال حاظر مراحل ابتدايي کشت آن به صورت زراعت هاي نسبتاً وسيع فراهم شده است .در نواحي خوي و دشت مغان و گرگان از ارقام بومي در سطحي وسيع زرع و کشت مي شود و در بيشتر مزارع ايران در اطراف صيفي کاريها ديده مي شود که اکثر از

دانه ي آن به عنوان آجيل استفاده مي کنند( حسن آبادي،1389).

در قرن 18، آفتابگردان به روسیه برده شد. روسها، به ارزش روغنی آن پی بردند و اقدامات اصلاحی آن را انجام دادند ، به  نحوی که درصد روغن آن از حدود 20% در ابتدای ورود به روسیه، به بیش از 55% در سال 1960 رسید.در سال 1347 با وارد کردن ارقام خارجي پر روغن و پر محصول کشت آن براي هدف روغن کشي متداول شده است و در سال 49 بيش از 80 هزار هکتار زير کشت آن قرار گرفت ( حسن آبادي،1389).

1-3-اهميت اقتصادي آفتابگردان :

ارزش غذايي روغن حاصل از آن و مرغوبيت آن بيش از اکثر روغنهاي نباتي است و در آن ويتامين A ، تيامين و مقداري پروتئين سهل الهضم ديده مي شود .آفتابگردان هاي بومي که مصرف آجيلي دارند دانه درشت بوده و ميزان چربي در آنها حدود 25 الي 30 درصد است در صورتکه در ارقام جديد خارجي ميزان چربي به 60 درصد نيز مي رسد ولي دانه هاي آنها کوچک و پوستشان نازکتر است .افتابگردان داراي محصولات فرعي مفيدي است که در صنايع و تغذیه دام و طيور از آن بهره مي گيرند ، از ساقه ي آن نيز براي تهيه سلولز استفاده مي شود .در حال حاضر سطح زير کشت آفتابگردان در ايران حدود 60 هزار هکتار است و توليد دانه آن به 45 هزار تن مي رسد.سطح زير کشت اين گياه در دنيا به 90 ميليون هکتار مي رسد و توليد سالانه ي آن بالغ بر 11 ميليون تن است .مهمترين توليد کننده ي اين محصول کشور اتحاد جماهير شوروي است که به تنهايي بيش از 50 درصد توليد چهاني را به خود اختصاص مي دهد .روغن حاصله از اين فرآورده 4 ميليون تن مي باشد( چوب فروش،1391).

آفتابگردان به خاطر دارا بودن مقدار قابل توجهي روغن مرغوب در دنيا از اهميت ويژه اي برخوردار است . گسترش کشت آن در نقاطي که براي رشد اين گياه مناسب هستند ميتوانند در قطع وابستگي کشورمان از نظر تامين روغن و گستش صنعت و بالارفتن درصد اشتغال بسيار موثر باشد (Moschner et al,2006). کنجاله آن بعنوان يکي از مواد اصلي ميتواند در تامين خوراک دام نقش عمده ايبه عهده داشته باشد يافت ارقام سازگار و پرمحصول و روغن و گسترش زراعت آن در مناطقي از قبيل دشت مغان – قسمتهاي زيادي از آذربايجان غربي و شرقي و بخشهايياز استان باختران  مناطقي از قبيل ساري – گرگان – بهشهر- تکا – بخشهايي در شهرستان گنبد بخش طارم در زنجان و بخشهايي از استان خراسان وهمچنين مناطق جنوبي کشور که براي رشد اين گياه بسيار مناسب  هستند ميتواند تا حدودي جلوي واردات و مواد اوليه آن را بگيرد و از اين رهگذر صرفه جوئي زيادي در زمينه هاي ارزي کشور شود.در مناطقي که بدليل کوتاهي فصل کاشت براي کشت ذرت مناسب نيستند کشت آفتابگردان جهت سيلو ميتواند نقشي در تامين علوفه کشوربازي کند هر چند که ارزش سيلوئي آن کمتر از ذرت علوفه اي است. در اين قبيل موارد بايد زماني اقدام به برداشت آفتابگردان شود که گلها کاملا باز شده اند.کشورهاي عمده توليد کننده آن عبارتند از روسيه-آرژانتين – روماني – بلغارستان و ترکيه که ذيلا سطح زير کشت و نقدا توليد آنها بر اساس آمار F.A.O داده ميشود(Gholinezhad et al,2008).

1-4-خصوصیات گیاه شناسی آفتابگردان

نام علمی گیاه آفتابگردانHelianthasannus گیاهی است یکساله از تیره مرکبه Compositae که بصورت بوته ای استوار رشد می کند. آفتابگردان n=342 می باشد. طول دوره رشد آفتابگرداندر مکزیک و امریکای شمالی، بسته به رقم و کلیه عوامل محیطی از 90 تا 150 روز می باشد (sosulski,1972).

آفتابگردان زراعی،، نام علمی گیاه و همجنین نام جنس و نام اسپانیایی و فرانسوی، انگلیسی نیز نام فارسی آن همگی بیانگر چرخش طبقهای این گیاه در برابر موقعیت خورشید است. طبق های این گیاه ،به هنگام صبح به طرف شرق و به هنگام غروب به طرف غرب قرار می گیرد.

1-4-1-ریشه آفتابگردان

آفتابگردان دارای ریشه راست و عمیق است. ریشه اصلی آن، در شرایط خشک و خاکهای متوسط و سبک ، تا بیش از 3 متر از خاک نفوذ کرده، آب و مواد غذایی را جذب می کند. در شرایط ابیاری ، تقریبا 80 درصد ریشه ها در عمق 0-30 سانتی متر پراکنده هستند. پراکندگی ریشه ها در عمق خاک و نسبت ریشه های اصلی به فرعی در ارقام مختلف بسیار متنوع است( khan etal,1974)

شکل 1-1- شماتیک از ریشه آفتابگردان

1-4-2-ساقه

ساقه افتابگردان راست و برافراشته است.ارتفاع ساقه در انواع اصلاح نشده تا 5 متر می رسد و دارای شاخه های جانبی به شکلهای مختلف هستند. ساقه ها پوشیده از کرک های ریز بوده ، قطر آنها از 2 تا 6 سانتیمتر متغیر است. تراکم زیاد بوته و مصرف بی رویه کودهای ازته باعث بلند و نازک شدن ساقه و شکستگی آن می شود ( khan etal,1974).

1-4-3-برگ

تعداد برگهای آفتابگردان بین 70-80 عدد بوته ها و انواع مختلف، متفاوت است. اندازه آنها بزرگ است و گاهی طول آنها به 30 سانتیمتر و عرض آنها در عریض ترین قسمت به 25 سانتیمتر می رسد. اغلب قلبی شکل اند و کناره آنها دنده دار است. اندازه برگها در قسمت میانه بزرگ تر از قسمتهای پایین و بالایی هستند و این برگها نقش مهم تری در تغذیه گیاه دارند.برگها در پایین ساقه به صورت متقابل و در قسمتهای بالا به صورت متناوب با دمبرگ نسبتا طویل  قرار گرفته اند. برگها خورشید گرا هستند و همواره طوری قرار می گیرند که عمود بر تابش آفتاب باشند ولیکن در شدت تابش زیاد، حول محور مرکزی لوله می شوند.( Taghdiri et al,2005).

شکل1-2- تصویری از ساقه هوایی آفتابگردان

1-4-4-گل و آذین

نحوه قرار گرفتن گل بر روی محور گل دهنده را اصطلاحا گل آذین می گویند.نوع گل آذین در آفتابگردان کلاپرک است که در آن تعداد زیادی گل روی نهنجی سطح که به آن طبق یا قرص هم می گویند. گلچه ها به صورت دوایر مارپیچی که از مرکز دایره شروع و به محیط ختم می شوند قرار گرفته اند و خود شامل دو نوع زبانه ای و لوله ای هستند.گل یا گلچه های زبانه ای واقع در خارجی ترین دوایر، دارای رنگ زرد قشنگ و جذاب اند. این گلها عقیم هستند و نقشی در تولید دانه ندارند اما در جذب حشرات و لقاح گلهای لوله ای نقش بسیار مهمی دارند. گلهای لوله ای، گلهای کاملی هستند یعنی دارای کاسبرگ ، گلبرگ، مادگی و پرچم اند.

کاسبرگ ها به دو فلس کوچک تبدیل شده اند. گلبرگ ها به تعداد 5 عدد به هم چسبیده و در انتها آزاد هستند. پرچمها  پنج عدد اند. بساک این پرچم ها به هم چسبیده است و تشکیل لوله ای می دهد که از درون آنها خامه مادگی عبور می کند. کلاله مادگی دو شاخه ای است که هر یک از شاخه ها را لپ می گویند. این لپه ها قبل از شکوفا شدن به هم چسبیده هستند قاعده متورم مادگی راتخمدان می گویند که پس از رشد تبریل به میوه می شود(Naderi et al,1998).

شکل1-3- تصویری از گل آذین آفتابگردان

1-4-4-1-گلدهی آفتابگردان

شکوفا شدن گل از محیط به سمت مرکز است.ابتدا گلهای زبانه ای ظاهر می شوند سپس گلهای لوله ای واقع در خارجی ترین دایره طبق شکوفا می شوند. هر روز 2 تا 4 ردیف از گلها باز می شوند. از این رو، بسته به تعداد گل و درشتی طبق زمان گلدهی بین 5 تا 10 روز طول می کشد. یک روز پس از باز شدن تمام گل های لوله ای، گلهای زرد زبانه ای شروع به ریزش می کنند(Naderi et al,1998).

1-4-4-2-گرده افشانی و لقاح در آفتابگردان

به انتقال اندام جنسی نر از بساک پرچمها به روی کلاله مادگی را گرده افشانی می گویند. مجموع دانه های گرده تولیدی از بساک پرچم یک گل لوله ای، حدود ساعت 7 صبح به صورت توره زرد رنگ به اندازه ته سوزن ته گرد تشکیل می شوند که به سادگی قابل مشاهده هستند. در بعد از ظهر همان روز، حوالی ساعت 5 بعد از ظهر، خامه مادگی رشد کرده و طویل می گردد.با رشد خود بساک ها را کنار زده، کلاله در سطحی بالاتراز سطح بساک قرار می گیرد.آنگاه لپه های گیرنده دانه گرده از هم باز می شوند همین دو عارضه باعث می شود که دانه گرده آن گل نتواند مادگی همان گل را تلقیح نماید. از این رو، آفتابگردان گیاهی دگرگشن است و حشرات و بویژه زنبور عسل، در تلقیح گلهای آن نقش مهمی دارند.( Zaffaroni et al,1991).

1-5-شرایط محیطی مناسب رشد و نمو آفتابگردان

آفتابگردان، سازش پذیری با محیط خود دارد. به همین دلیل از40 درجه عرض جنوبی تا 55 درجه عرض شمالی و تا ارتفاع 2500 متری از سطح دریا کشت می شود. اما عملکرد رضایت بخش فقط در شرایط مناسب حاصل  می شود این شرایط عبارت اند از:

1.نور: آفتابگردان گیاهی نور پسند بوده و طالب روزهای آفتابی است. در مناطقی که نور شدید مستقیم، کم باشد عملکرد بسیار پایینی دارد. این گیاه نسبت به طول روز حساسیت خیلی شدیدی ندارد و در روزهای کمتر از 12 ساعت تا بیش از 16 ساعت گلدهی می کند.

2.حرارت: آفتابگردان در دمای 4 سانتیگراد جوانه می زند. چنانچه دما 8 تا 10 سانتیگراد باشد جوانه زنی رضایت بخش خواهد بود. سریعترین مدت جوانه زنی در دمای 15 درجه سانتیگراد صورت می گیرد.

مقاومت گیاه در برابر سرما در مرحله جوانه زنی بسیار بالاست و تا -7 درجه سانتیگراد را تحمل می کند ولیکن با رشد بیشتر، این تحمل بشدت کاهش یافته، به طوری که در مرحله 6 تا 8 برگی حرارت حدود صفر درجه خطرناک می باشد. بهترین درجه حرارت حدود صفر درجه خطرناک می باشد. بهترین درجه حرارت، در مرحله رشد و نمو 28 درجه سانتیگراد و در مرحله گلدهی 21-24 درجه سانتیگراد است. تحقیقات نشان می دهد که مناسب ترین عملکرد دانه و درشت ترین دانه و مطلوب ترین کیفیت روغن در شرایطی فراهم می شود که دمای روزانه 24 تا 26 و دمای شبانه 18 تا 20 درجه سانتیگراد باشد.

دمای شدید بالای 38 درجه سانتیگراد در مرحله گلدهی طریق اختلال در عمل لقاح، تاثیر بسیار بدی در عملکرد دانه دارد.

3.رطوبت: آفتابگردان، برغم داشتن برگهای پهن و نورگرا، مقاومت نسبتا خوبی در برابر خشکی دارد و در برخی از مناطق با 300 میلیمتر بارندگی با توزیع زمانی مناسب، زراعت دیم آن رضایت بخش است. در مازندران و گرگان با 500 میلیمتر بارندگی، دیمکاری این محصول کاملا رایج می باشد، این گیاه مرحله جوانه زنی احتیلج به رطوبت زیادی دارد.

حساس ترین یا بحرانی ترین نیاز آفتابگردان به رطوبت حدود سه هفته قبل تا سه هفته پس از گلدهی ست. کمبود آب در این مرحله باعث تشکیل دانه می گردد. فراهم بودن رطوبت در مرحله بعدی سبب پر شدن تمام دانه ها و کاهش درصد پوکی می شود.

4.خاک: آفتابگردان، نسبت به بافت خاک چندان حساس نیست و در خاکهای شنی تا رسی مشروط به مطلوب بودن زهکشی آنها به خوبی رشد می کند. نفوذپذیری و زهکشی خاکهای عمیق رسی شنی، قابلیت نفوذ آب با سرعت بیش از 36 میلیمتر در ساعت، درجه شوری کمتر از 4 میلی موس بر سانتیمتر مربع و PH حدود 6.5 تا 8، مطلوب ترین خاک برای گیاه است.

5. باد: بادهای شدید با ایجاد مزاحمت در فعالیت حشرات گرده افشان و نیز اثری که در شکستن یا خواندن بوته ها به خصوص در زراعت آبی که طبقها بزرگ و سنگین و ریشه ها سطحی ترند هرکز مطلوب نیست. گرم و خشک، به خصوص در زمان گلدهی، بسیار زیان آور است (Zaffaroni et al,1991).

1-6-ارقام آفتابگردان

شرکت سهامي کشت دانه روغني در اين اواخر سعي نموده چند واريته غير بومي در نقاط مختلف کشور معرفي نمايد که ذيلاً به شرح مختصر آنها اکتفا مي شود :

الف: رکورد Reccord : واريته اي است دير رس پا بلند ( 2-2/5 متر ) و پروتئين ( 47/49 درصد ) مبدأ اين رقم روماني مي باشد كه در حال حاضر در اكثر مناطق ايران كشت مي گردد.

ب: آرماويرسکي 3497( Armavirski ) : ميانه رس – قد متوسط (180 سانتي متر ) – کم روغن تر از رکورد

طول دوره رشد آن 110 روز ، ارتفاع بوته ها معادل 180 سانتيمتر، مقدار روغن آن 49-48 درصد است.

ج: ونيئيمک Vniimk: ميانه رس – قد متوسط (180 سانتي متر ) – درصد روغن مانند واريته 2 منطقه کشت مغان. طول دوره رشد آن 105 روز ، ارتفاع 180 سانتيمتر و مقدار روغن 68 درصد است.

ح: چرنيانکا Ceernianka 66 : زود رس – پا کوتاه ( 70-80 سانتي متر ) – ميزان روغن 44 درصد . آفتابگردان ارقام متفاوتي دارد كه از حيث ارتفاع ساقه، شكل برگ، رنگ و شكل دانه تك شاخه يا چند شاخه اي بودن ، مقدار روغن و پروتئين، زودرس يا دير رس با هم فرق دارند اين رقم زود رس بوده ، طول دوره رشد 90 روز است ، ارتفاع 80-70 سانتيمتر و روغن آن به  48 درصد مي رسد(امام، 1386).

1-7-کاشت

 از لحاظ خواص زراعي آفتابگردان واريته هاي متعددي دارد که از لحاظ ارتفاع ساقه ، وجود شاخه هاي فرعي ، ابعاد طبق ها و رنگ دانه و بالاخره از لحاظ زودرسي طبقه بندي مي شوند .

جنس Helianthus داراي گونه هاي بيشماري است و يکي از دانشمندان به نام Heiser در سال 1969 براي آن 68 گونه برشمرده است . از گونه هاي وحشي آفتابگردان به ذکر نام برخي از آنها به شرح زير اکتفا مي شود .

1-  H-Petiolaris : طبق هاي کوچک و برگ صافي دارد .

2- H-Ciliares : داراي 34 کروموزم است .

3-  H-Tuberosus : نام فارسي اين گونه سيب زميني ترشي است که برگهاي پهن و گل کوچک دارد و ساقه ي آن خاردار است .

4- H-Divaricatus : هيبريد با دو برگ بين H.annus و گونه سيب زميني ترشي است .

5- H-Huticosi : اين گونه چند ساله و مقاوم به سرما است .

پس از استخراج روغن ، باقيمانده كه همان كنجاله است حاوي مواد غذايي خوبي براي دام و طيور است و مشخصات غذايي آن عبارتند از :

پروتئين 25% – چربي6% – مواد قندي 30-20% – مواد سلولزي 25-20% – خاكستر(مواد معدني) 8% – آب 10 %

از اين كنجاله بعنوان كود هم مي توان استفاده كرد زيرا بطور متوسط حاوي 5%  ازت و 5/1 % فسفات و مقداري املاح است.

آفتابگردان گياهي است آلوگام يا گرده افشاني غير مستقيم و هدف هاي اصلي اصلاح آن به شرح زير است:

1. بالا بردن عملكرد 
2.   ازدياد درصد روغن      
3. 3.      مقاومت به امراض بخصوص به زنگ آفتابگردان   
4. 4.       زود رسي
5. 5.      تهيه ارقامي كه فقط يك ساقه بدهند  
6. 6.      كم كردن مقدار پوست    

 7. تهيه ارقامي كه در آنها دانه ريزش ندارد

 8. پاكوتاهي و يكنواختي ارتفاع براي امكان برداشت با ماشين بيماري پلاسمو پارا و بعد آنترا و بعد رنگ آفتابگردان – خميدگي نهنج- برجستگي پشت طبق در صورتيكه گرد باشد و اصلي باعث جمع آب و شبنم شده و پوسيده مي‌شود. هرگاه گياهيي را از آلوگام ببريم. باعث تغيير در آن مي شود. قبلاً در آفتابگردان خود گشن كردن باعث كاهش عملكرد مي‌شود ميزان كاهش محصول 71% و روغن 4%-8% و نيز 10% پوكي وسط و همچنين تغيير در ارتفاع نيز داريم. اگر يك اكسيژن خالي- براي صورت گيرد. بطور چشم گيري اين نامتاولي و نابرابري و اشكالات حذف مي‌شود. و اگر آميزش باشد. اين صفات نامطلوب نابود شده و حالت طبيعي در گياه بوجود مي‌آيد.

1-8-خواص وترکيبات روغن آفتابگردان :

رنگ روغن آفتابگردان زرد روشن يا كمي تيره و طعم آن شيرين و بوي آن مطبوع و ملايم است. وزن مخصوص آن بين 924/0 تا 936/0 بوده و روغني است كه در اثر برودت كدر نمي شود . ولي در 17 درجه سانتيگراد منجمد مي گردد. اين روغن جزو روغن هاي سيكاتيو است و ساير مشخصات آن عبارت است از :

انديس صابوني 194-188، انديس يدي 136-125، انديس هيدروكسيلي 16-14، عيار صفر درجه 20-16، انديس رفراكسيون در 25 درجه 474/1-472/1(آلیاری و شکاری، 1379).

1-8-1-اسيدهاي چرب آن عبارتند از:

اسيد پالمتيك 6-4 % (اشباع شده)  –  اسيد استاريك 3-2% (اشباع شده)  – اسيد اولئيك 40-21% (اشباع نشده) – اسيد لينولئيك 68-51% (اشباع نشده) – اسيد لينولنيك 1% (اشباع نشده) (آلیاری و شکاری، 1379).

مغز دانه آفتابگردان حدود  60 درصد وزن کل دانه را تشکيل مي دهد البته در ارقام  آجيلي نسبت  پوست به مغز بيشتراست . مقدار روغن آفتابكردان بر حسب ارقام و واريته هاي مختلف و حتي شرايط محيطي گوناگون متغير است . كيفيت روغن آفتابگردان به خاطر داشتن مقادير زيادي اسيد لينولئيک بسيار عالي بوده و از روغنهاي مرغوب محسوب مي شود(آلیاری و شکاری، 1379).

همانطور که ملاحظه مي شود روغن آفتابگردان در حدود 65 درصد اسيد لينولئيک و تا 35 درصد   اسيد اولئيک دارد و يکي از بهترين روغنهاي خوراکي براي انسان است . وجود اسيد لينولئيک که يک اسيد چرب اشباع نشده است باعث ميشود که روغن آفتابگردان زودتر اکسيده شده و فاسد شود و مواد حاصل از اين اکسيداسيون براي انسان زيان آور است . از سوي ديگر ويتامين E  كه يك آنتي اکسيدان قوي است به مقدار کافي در روغن آفتابگردان موجود است و آن را از فساد سريع حفظ مي کند . بنابراين نسبت ويتامين E  به اسيد لينولئيک در روغن آفتابگردان بسيار مهم است و بايد در اصلاح نژاد آن مورد توجه قرار گيرد . اين نسبت بر حسب ارقام و واريته هاي

مختلف آفتابگردان متفاوت است(آلیاری و شکاری، 1379).

1-8-2-علل هيدروژنه كردن روغن:

1-بالابردن مقاومت آن.

2-امكان حمل ونقل آن فراهم شود.

3-تصفيه قليايي

بابه كاربردن  سودسوزآور و در محيط قليايي انجام  مي شود و هدف  ازآن از بين بردناسيدهاي چرب آزاد ، رنگهاي اضافي  و هيدروكربنها است .كه در اين مرحله  صابون  هم تهيه  مي شود. سويا درمراحل روغن كشي  Fleckدرمي آورندتاسطح تماس آن باهگزان زيادشود. براي  بوداركردن دار روغن  از اسيد سيتريك استفاده  مي شود . نام  يكي  ازانواع خاكها  بي رنگ كننده تونيسل است.نيكل زدايي :تا حدود 1 PPMاستاندارد يا مجاز است.روغن كارتوني رااصطلاحاً روغن صاف وروغني كه درحلب مي باشدروغن دان گويند.تفاوت  :روغن صاف با استفاده از سردخانه ، سريعاً سرد مي شود ، بنابراين به صورت كريستالهاي  زرد در مي آيد  ولي  روغن دان  به آرامي  سرد  مي شود  و به  صورت كريستالهاي درشت  در مي آيد .دانه آفتابگردان روغن زياد 40%=فسادپذيري سريع پس رطوبت رابايدزيادپايين آورد.در مرحله  جدا  شدن  پوست  از مغز آفتابگردان كه  به  صورت  شتابي  است  حدود10 %   از  پوست رابا مغز باقي مي گذارند. براي اينكه ازله شدن آن جلوگيري شودوكيفيت روغن آفتابگردان پايين نيايدظروفي از جنس HDP ظروف پلي اتيلن  با دانسيته  بالاست . روغن با اين نوع ظروف  باز هم  دچار اشكالات خاصي است پس بهتراست كمترازيكسال داخل اين ظروف باشند.بهتر است از ظرفهاي  پلاستيكي( PET (Poly  Etylen  Tryphelit كه  شفاف  و زرد  رنگ هستند استفاده شود(آلیاری و شکاری، 1379).

1-9-كنجاله آفتابگردان

1-9-1-كنجاله آفتابگردان و ارزش آن درغذاي دام و طيور :

وقتي روغن آفتابگردان استخراج شد كنجاله باقيمانده آن به خاطر دارا بودن مواد غذايي فراوان جهت خوراك دام وطيورغذاي بسيار مناسبي است در دانه خشك آفتابگردان بين 16-15 درصد پروتئين موجود است پس از استخراج روغن كنجاله باقيمانده حدود 40 درصد پروتئين و 13 درصد فيبر دارد .

كنجاله آفتابگردان به خاطر دارا بودن ويتامين هاى بسيار لازم و ضرورى و اسيد هاى آمينه مفيد مى تواند در جيره غذايى حيوانات نقش بسيار مؤثرى داشته باشد . اين ماده مي تواند در پرورش گاو و گوسفند حدود    40-35 درصد و غذاي طيور 25 درصد جيره غذايي طيور را تشکيل دهد.

علاوه بر كنجاله از پوست دانه و باقيمانده طبق آفتابگردان علاوه بر سوخت در ساختن مواد ساختماني ، تهيه فيبرهايي که عايق هستند ، تهيه گازهاي قابل اشتعال ، تهيه قند براي اشخاص مبتلا به مرض قند ، قير ، ورني و کود و غيره نيز استفاده مي شود .

1-9-2-دانه هاي روغني مورداستفاده ي كارخانه:

سوياوآفتابگردان .آفتابگردان  نسبت  به سويا  ارجحتر است  و علت آن  اين است كه  اسيدلينوئيك  پايداري  دارد . اماروغن پنبه دانه  به علت  بالا بودن  رنگ  از نظركيفيت  پايين ترين حد را دارد  .هر چه  رنگ  روغن بالا باشدكيفيت آن  ضعيف تر است . وجود اسيد لينولييک باعث عدم تشکيل کلسترول خون شده وقتي آزاد در داخل رگها حل مي کند ولي به خاطر وجود همين اسيد زود اکسيده مي شود و روغن نبايستي کهنه باشد و چون اين اسيد در حرارت زياد پلي مريزه شده لذا نبايستي روغن را زياد حرارت داد و حرارت شديد داد

Topoin قطع شاخه انتهايي Shedding ريزش اندامهاي جنسي در پنبه که عمرشان از يک هفته بيشتر نباشد

عوامل shedding :کمي اب – زيادي اب – حرارت زياد – خشکي – آفات و امراض – عوامل محيطي – روزهاي کوتاه – کمبود غذا  مقدار بذر در دانه روغني حداقل 16 تا 15 درصد باشد . انديس صابوني شدن : مقدار ميلي گرم محرکي هست که با يک گرم چربي ترکيب مي شود .

انديس يدي شدن :گرم محرکي است که با صد گرم روغن ترکيب ميشود – درجه خشک شوندگي  روغن است – انديس يدي کمتر از 95 تا100 جز خشک شونده است کوچک 100 تا 120 نيمه خشک شونده مثل سويا و آ فتا بگردان بيشتر از 120 خشک شونده مثل شاهدانه و بزرگ مثل گلرنگ .

وجود اسيد لينولييک باعث عدم تشکيل کلسترول خون شده وقتي آزاد در داخل رگها حل مي کند ولي به خاطر وجود همين اسيد زود اکسيده مي شود و روغن نبايستي کهنه باشد و چون اين اسيد در حرارت زياد پلي مريزه شده لذا نبايستي روغن را زياد حرارت داد و حرارت شديد داد ارقام گلرنگ موجود در کشور يا از نوع داخلي اند يا خارجي عملکرد ارقام محلي بيشتر از نوع خارجي است و نيز مقاوم به بيماري هاي زيادي است منتهي درصد روغن ارقام خارجي نسبت به محلي بيشتر است از ارقام مطلوب محلي کشور که سطح وسيعي به ان اختصاص داده شده است رقم 3151 ميباشد که منشا آن شهد است و بدون خار بوده و اين خاصيت باعث توجه به ان شده است 360 درصد روغن دارد مقاوم به سرما است و دير رس است ارتفاع آن بلند است .

رقم بعدي رقم محلي 2811 مي باشد که از توده اراک سليکيون شده است دير رس بوده 31 درصد روغن و کمي خار دارد مقاوم به سرما است .

رقم ديگر 3147 از توده ي اروميه سلکسيون شده و مشخصات 3151 را دارد فرق شان در مشخصات ظاهري و مبدا است . ارقام خارجي آن اکثرا آمريکايي اند در اصلاح نبات وقتي که گياهي را ميخواهيم اصلاح کنيم يکي از کار هاي اساسي عمليات روي توده است ” منظور از توده ي ارقام غير خالص است سلکسيون انتخاب واريته خالص است. PH=7 وتا8 خوب عملکرد دارد وبالاتر از 9 بوته خيلي ضعيف است.  به درصد نمک مقاوم است ونسبت به شوري خاک مقاوم در مناطق شور گياه خوبي است .

فصل دوم

بررسی منابع

2-مرور منابع

با توجه به گستردگی اراضی دارای بافت سبک در کشور و مشکلات ناشی از مصرف بی رویه کودهای شیمیایی و نهایتا آلودگی منابع طبیعی و زیست محیطی، لزوم اصلاح و بهبود حاصلخیزی این دسته از اراضی مهم جلوه می کند. زمین های شنی در اندک خصوصیات  مطلوب خود مانند عدم توانایی و شرایط تهویه مناسبعمدتا به دلیل پایین بودن قابلیت تبادل کاتیونی و کمبود مواد آلی، از نظر تامین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه دچار مشکلات عمده ای هستند (khajepoor, 2004). روش ها و تکنیک های مختلفی برای اصلاح اراضی شنی به کار رفته است که از آن جمله می توان به استفاده از کودهای بیولوژیک، سوپر جاذب ها، کودهای سبز و غیره اشاره نمود(Supapron and ptayakon, 2002). یکی از گیاهان مهم برای اقلیم کشور آفتابگردان می باشد که با کیفیت بالای روغن دانه، تحمل زیاد نسبت به خشکی و تنش آبی سهم بسزایی در زراعت کشور ما دارد(Karimzade et al., 2003). از دیدگاه تغذیه، روغن آفتابگردان به دلیل داشتن مقادیر زیادی از اسیده ای چرب اشباع نشده نظیر اسید چرب لینوئیک و اولیک مورد توجه می باشد. دانه آفتابگردان بسته به ارقام مختلف دارای 26 تا 50 درصد روغن می باشد(Seiler et al., 2007). کشاورزی ارگانیک یک سیستم تولیدی است که در آن کاربرد کودهای شیمیایی، حشره کش ها، علف کش ها و تنظیم کننده های رشد که به صورت مصنوعی تهیه می شوند مجاز نیست و کاربرد گسترده و مناسب کودهای زیستی، بقایای گیاهی، کودهای دامی، بقولات و کودهای سبز توصیه می شود( Orhan et al.,2006).هدف از عملیات کشاورزی ارگانیک افزایش تنوع زیستی، ایجاد چرخه های بیولوژیک خاک در سیستم های زراعی به شکلی است همانند اکوسیستم های طبیعی از نظر اجتماعی، اکولوژیکی و اقتصادی پایدار باشد(Samman et al., 2008). گرچه استفاده از کودهای زیستی در کشاورزی قدمت زیادی دارد ولی بهره برداری علمی از این گونه منابع سابقه چندانی ندارد. هرچند کاربرد این کودها در چند دهه اخیر کاهش یافته ولی امروزه با توجه به مشکلاتی که مصرف بی رویه کودهای شیمیایی به وجود آورده است استفاده از آن ها در کشاورزی مجددا مطرح شده است(Rokhzadi,2000). سعی بر آن است تا از پتانسیل ارگانیسم های خاک و مواد آلی به منظور حداکثر تولید در ضمن توجه به کیفیت خاک و رعایت بهداشت و ایمنی محیط زیست استفاده گردد(Moalem et al., 1399). امروزه کودهای زیستی به عنوان جایگزین برای کودهای شیمیایی با هدف افزایش باروری خاک و تولید محصولات در کشاورزی پایدار محسوب می شوند(Wu et al., 2005). کودهای زیستی در مقایسه با مواد شمیایی مزیت های قابل توجهی دارند از آن جمله جلوگیری از تولید مواد سمی در چرخه های غذایی، قابلیت تکثیر خود به خودی دارند، باعث اصلاح خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک می شوند و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه از دیدگاه زیست محیطی قابل پذیرش هستند( .(Moalem et al.,1399 یکی از عناصر غذایی مهم برای رشد گیاه نیتروژن است. نیتروژن در مقادیر زیاد برای گیاهان نیاز است به طوری که اساس تشکیل نوکلئیک اسید و پروتئین است. نیتروژن به شکل کودهای شیمیایی تهیه و مصرف می شود. تامین نیتروژن از طریق مصرف زیاد کودهای شیمیایی یکی از دلایل آلودگی آب در چرخه طبیعت می باشد و علاوه بر این تولید آن گران و پرهزینه می باشد در حالی که جایگزینی آن با کودهای آلی نقش مهمی را بازی می کند(Chandrasekar et al., 2008). از سوی دیگر در تولید هر کیلوگرم کود نیتروژن در مجموع 22000 کیلو کالری انرژی از منابع غیر قابل تجدید مصرف می شود. ارزانی موجب کمی قیمت کود نیتروژنی و مصرف بی رویه آن شده است (Tauer et al.,1989). بنابراین اجتناب از فشارهای منفی به محیط زیست، بهبود بخشیدن برنامه های توسعه ای که نیازهای کودی گیاهان را تامین می کند لازم است. کاربرد بیش از حد کودهای نیتروژنه در آفتابگردان نه تنها آسیب های وارده به محیط زیست را افزایش می دهد بر کیفیت دانه ها تاثیر سویی داشته و سبب کاهش غلظت روغن می شود و عملکرد را به دلیل رشد رویشی در گیاه افزایش می دهد(Scheiner et al., 2002). کیفیت خاک نه تنها به خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آن وابسته است بلکه ارتباط بسیار نزدیکی با خصوصیات بیولوژیکی آن دارد(Ebhin et al; 2006). یک سیستم  ریشه ای فعال، ترکیبات آلی را به طور منظم به محیط ریشه گیاه آزاد می کند. این ترکیبات سبب رشد و افزایش جامعه میکروبی خاک شده که به دنبال آن تنوع کارکردی را تحت تاثیر قرار می دهد(Mandal et al., 2007). اهمیت جامعه میکروبی برای کارکرد یک اکوسیستم (Patra et al., 2005) به دلیل نقش مهمی است که در فرایند های خاک که تعیین کننده تولیدات یک گیاه می باشند، ایفا می کنند (Tilak et al., 2005). بهبود کیفیت خاک می تواند بر اساس شاخص های کیفی و کمی جامعه زیستی آن ارزیابی شود. به همین دلیل استفاده از کودهای بیولوژیک از موثرترین شیوه های مدیریتی  برای حفظ کیفیت خاک در سطح مطلوب محسوب می گردد(Kokalis et al., 2006). استفاده از میکروارگانیسم های مفید در عملیات کشاورزی از 60 سال پیش تا کنون آغاز شده است. افزایش این جمعیت های مفید می تواند همچنین مقاومت گیاه به تنش های مختلف محیطی مانند کمبود آب، عناصر غذایی و سمیت عناصر سنگین را افزایش می دهد(Wu et al., 2005). تعداد قابل توجهی از گونه های باکتریایی و قارچی خاک دارای روابط کارکردی با گیاهان بوده و اثرات مفیدی بر رشد آنها دارند. امروزه عقیده بر آن است که روابط متقابل بین ریشه گیاه و ریز موجودات خاک توسط مداخلات انسان از طریق فعالیت های کشاورزی و صنعتی، تحت تاثیر قرار گرفته است . از آنجا که در یک سیستم خاک-گیاه، محیط ریشه، حکم مرکز ثقل انرژی در خلک است، لذا هر تغییری در مدیریت حاصل خیزی خاک اعم از توازن یا عدم توازن کودهی و یا استفاده از مواد آلی و غیره، پس خور زیادی در رابطه خاک-گیاه داشته و متعاقبا تولید محصولات کشاورزی و پایداری بوم نظام را تحت تاثیر قرار می دهد(Mandal et al., 2007). استفاده مداوم از کودهای شیمیایی رایج می‌تواند فعالیت باکتریایی و حاصل‌خیزی خاک را به‌طور محسوسی کاهش دهد .(Parham et al., 2003)  در حال حاضر کود های بیولوژیک به عنوان گزینه ای جایگزین برای کودهای شیمیایی، به منظور افزایش حاصلخیزی خاک در تولید محصولات در کشاورزی پایدار مطرح شده اند(Wu et al., 2005).کودهای زیستی(PGPR) به طور معمول به عنوان مایه تلقیح میکروبی که توانایی متحرک سازی عناصر غذایی خاک را برای گیاه زراعی از حالت غیر قابل دسترس به دسترس از طریق فرآیند بیولوژیک شان دارند بیان می شوند. استفاده از کودهای بیولوژیکی که شامل مجموعه‌ی مکملی از جوامع میکروبی همراه و هم زیست می‌باشند علاوه بر کمک به کاهش استفاده از کود شیمیایی، با بهبود رشد گیاه از یک سو و کاهش هزینه‌های تولید از سوی دیگر از آلایندگی محیط می‌کاهند (Bara et al., 2005). در یک دهه گذشته، کودهای زیستی به طور فشرده به عنوان نهاده های بوم سازگار به کار برده می شوند که سبب کاهش استفاده از کودهای شیمیایی، بهبود وضعیت حاصل خیزی خاک برای افزایش تولیدات گیاه که با فعالیت بیولوژیک آنها در ریزوسفر همراه است می شوند. کودهای زیستی در حقیقت شامل مانواع مختلف ریزموجودات آزادزی بوده(Vessey, 2003) که توانایی تبدیل عناصر اصلی را از فرم غیر قابل دسترس به فرم قابل دسترس، طی فرآیندهای زیستی دارند(Chen; 2006).امروزه عقیده بر این است که روابط متقابل بین ریشه گیاه و ریز موجودات خاک توسط مداخلات انسان از طریق فعالیت های کشاورزی و صنعتی تحت تاثیر قرار گرفته است(Lynch, 2002).

مکانیسم های عمده افزایش رشد ناشی از این باکتری ها کاملا شناخته نشده است. اما بسیاری از پژوهشگران، این پدیده را به دو گروه اثرات مستقیم و غیر مستقیم تقسیم بندی می کنند (Glick, 2003؛ Vessey,1995). در اثرات مستقیم، این باکتری ها رشد گیاه را با تولید ترکیبات مختلف، تسهیل جذب عناصر، تثبیت نیتروژن اتمسفری، حل کردن مواد معدنی مانند فسفات، تولید سیدروفور، تولید هورمون های گیاهی از قبیل اکسین ها و جیبرلین ها که باعث افزایش رشد گیاه در مراحل مختلف رشدی گیاه می شود و یا از طریق ساخت آنزیم های دخیل در رشد و نمو گیاه، افزایش می دهند (Lucy & Glick, 2004؛ Gray &Smith, 2005). در تحریک غیرمستقیم، اغلب این باکتری ها از قبیل سودموناس ها با کاهش یا حذف اثرات زیان بار عوامل بیماری زا از طریق مکانیزم های مختلفی همچون القای سیستم مقاومت به گیاه در مقابل عوامل بیماری زا، رشدو نمو گیاه را بهبود می بخشند (Van Loon,2007).

علاوه بر اثرات مثبت این باکتری ها بر عملکرد گیاهان مختلف، نقش این ریز موجودات بر میزان تجمع مواد فتوسنتزی در طول دوره رشد و تغییرات شاخص های مختلف فیزیولوژیک نیز مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است (Yasari & Patwardhan, 2007). اصغر و همکاران (2002) گزارش دادند که تلقیح بذور خردل هندی با باکتری های محرک رشد گیاه، رشد این گیاه را به طور معنی داری افزایش داد.

(Bashan et al., 1997) نشان دادند کاربرد کودهای بیولوژیک، به ویژه آزوسپریلوم می تواند موجب بهبود قابل توجه ماده خشک، جذب عناصرغذایی، ارتفاع گیاه، اندازه برگ و طول ریشه در غلات شود (Hernandez et al., 1995). افزایش وزن تر بخش هوایی بوته، تعداد برگ و ارتفاع بوته را در اثر تلقیح بذر ذرت با باکتری های سودموناس گزارش کردند. با افزایش وزن خشک بوته ذرت بذرهای آن با باکتری های Chroococcum Azotobacter و Azospirillum brasilense تلقیح شده بودند نشان دادند. خرم دل و همکاران (1387) بررسی اثر تلقیح باعث بهبود معنی دار کلیه خصوصیات رشدی سیاهدانه در مقایسه با شاهد شد. (Tehlan et al.,2004 ) طی تحقیقات خود روی رازیانه اظهار داشتند که تلقیح با ازتوباکتر موجب افزایش معنی دار ارتفاع، تعداد شاخه جانبی، چتر، چترک و عملکرد دانه گیاه در مقایسه با شاهد گردید. (Copetta et al,.2006)  گزارش کردند که تلقیح ریحان با سه گونه قارچ میکوریزا

(Glomus ، Gigaspora ) باعث افزایش معنی دار ارتفاع ساقه، تعداد و سطح برگ، بیوماس، طول و میزان انشعابات جانبی ریشه و همچنین میزان اسانس در مقایسه با شاهد شد.

گروهی از گونه های باکتریایی که دارای قابلیت همیاری با گیاه هستند. متعلق به جنسهای آزوسپیریلوم، ازوباکتر، سودوموناس و باسیلوس می باشند(Selosse et al., 2004). تثبیت بیولوژیکی نیتروژن حدود 10⁶×180 متر یک تن در سال در مقیاس جهانی تخمین زده شده است که در این مقدار 80% توسط باکتری های همزیست و 20% باقیمانده توسط باکتری های همیار و آزادزی صورت می گیرد. امروزه به تثبیت بیولوژیکی نیتروژن از طریق باکتری های همیار آزادزی از جمله Azospirillum و Azotobacter در بوم نظام های کشاورزی توجه ویژه ای معطوف شده است(Tilak et al., 2005).باکتری‌های ‏Azospirillum ‎‏ و‎ Azotobacter ‎‏ توانایی ساخت و‎‎ترشـح مواد زیستی فعال مانند ویتامیـن های‎B ، اسید نیکوتینیک، اسید پنتوتنیک، بیوتیـن،‎‎اکسین‌ها،‏ جیبرلین‌ها‏ و غیره‏ را در محیط ریشه گیاه دارند. این مواد نقش مفید و موثری در افزایش رشد ریشه دارند (Kader, 2002). از طرف دیگر،‎‎Azotobacter ‏ قادر به تولید ترکیب‌های ضد قارچی علیه بیماری‌های گیاهی بوده، جوانه‌زنی و بنیه ‏گیاه‌چه را تقویت نموده و رشد پایه گیاهی را بهبود می‌بخشد(Chen, 2006).باکتري هاي محرک رشد گياه از طرق مختلف و از جمله افزايش ميزان جذب و دسترسي به عناصر غذايي مي توانند رشد گياه را بهبود بخشند. از طرفی تثبیت نیترژن، تولید تنظیم کننده های رشد گیاهی، مقابله با عوامل بیماریزای خاکزی و نیز افزایش تحرک عناصر غذایی غیر محلول و در نتیجه بهبود جذب مواد غذایی توسط گیاهان از جمله مکانیزم هایی هستند که در نتیجه همیاری این باکتری ها با گیاهان سبب افزایش رشد و عملکرد می گردند (nezarat et al., 2011). درجه تاثیر این باکتری ها بر رشد و عملکرد تابع عوامل مختلفی چون نوع گیاه  سویه باکتری و نوع خاک) Baldani et al. , 1987) و شرایط محیطی (  and Bhattarai, 1993 Hess ) است. باکتری های حل کننده فسفات¹ گروهی از ریز موجودات را در برمی گیرند که قادرند فسفر نامحلول در خاک را به فرم محلول قابل دسترس گیاه تبدیل کنند. از مهمترین گونه های این خانواده می توان به  سودوموناس و باسیلوس اشاره کرد(Tilak et al., 2005). گونه های مختلف جنس Pseudomonas در کنترل قارچ های بیماری زا موثر بوده که از طریق سازوکارهای مختلفی از جمله تولید سیدروفورها، سنتز آنتی بیوتیک ها، تولید هورمون های گیاهی، افزایش جذب فسفر توسط گیاه، تثبیت نیتروژن و سنتز آنزیم هایی که مقدار اتیلن در گیاه را تنظیم می کنند، سبب تحریک رشد گیاه می گردد(Abdul-Jaleel et al., 2007).گزارش های متعددی از آثار مثبت این باکتری ها بر عملکرد کتان، ذرت، گندم، جو، تنباکو و خردل وجود دارد که نشان می دهد این باکتری ها موجب افزایش تثبیت نیتروژن، افزایش جذب عناصری چون فسفر، پتاسیم و آهن، بهبود وضعیت آب گیاه و تولید فیتوهورمون ها در این گیاهان شده اند(Ehteshami; 2008 ,Malakoti; 1993). طبق تحقیقات انجام شده در ارزن و ذرت، کاربرد کودهای زیستی همراه با کاهش 50 درصدی در مصرف مقادیر توصیه‌شده کودهای شیمیایی، موجب افزایش عمل‌کرد گردید.(Gomma, 2000)  افزایش از طریق مکانیسم های مختلفی چون تامین نیتروژن برای گیاه از طریق تثبیت  ,N₂تولید مواد محرک رشد یا همان فیتوهورمون ها شامل اکسین، سیتوکینین و جیبرلین و ایجاد کنترل بیولوژیکی در مقابل پاتوژن های خاک زی می باشد(Kavino, 2010).

 (Shyalaja and Swarajaylakshmi, 2004) در مطالعه تاثیر کودهای آلی و شیمیایی بر عملکرد، اجزای عملکرد و خصوصیات کیفی آفتابگردان را مورد بررسی قرار داد. عملکرد دانه آفتابگردان به طور معنی داری تحت تاثیر کودهای آلی و نیتروژن افزایش یافته است، این نتیجه می تواند به دلیل دسترسی بیشتر مواد غذایی در مراحل حساس رشد گیاه می شود جنین نتایجی در تحقیقات سایر محققان در زمینه آفتابگردان(Munir et al., 2007)، بادام زمینی (Basu et al., 2008) سیستم های تلفیقی از کودهای آلی و شیمیایی گزارش شده است.

(Shehta and Khawas, 2003) تاثیر کود زیستی را بر پارامترهای رشد، عملکرد و اجزای عملکرد آفتابگردان مورد بررسی قرار دادندو دریافتند کاربرد کودهای زیستی شامل باکتری های افزاینده رشد، عملکرد آفتابگردان و صفات کیفی را در مقایسه با تیمار کنترل(عدم تلقیح) بهبود بخشیدند. به طوری که سبب افزایش عملکرد دانه، میزان روغن و پروتئین دانه شدند. همچنین نتایج مختلف نشان داده اند که تلقیح با باکتری های محرک رشد باعث افزایش وزن خشک اندام هوایی و افزایش جذب نیتروژن توسط گیاه شد(Hafeez et al; 2002).

باکتری های محرک رشد قادر هستند با تثبیت نیتروژن موجب افزایش رشد در گیاه شود (Ladha et al., 1998).

فصل سوم

موادوروشها

3-1- مواد و روشها

3-1-1- شرايط اقليمي و مشخصات محل آزمايش

اين آزمايش در سال1394 در مزرعه تحقيقاتي شهر فیض آباد اجراگرديد. در عرض جغرافيايي 35 درجه و1 دقیقه  و طول جغرافيايي 58 درجه و4 دقیقه و ارتفاع از سطح دریا 961 متر واقع شده است و براساس تقسيم بندي اقليمي جز مناطق خشك و نيمه خشك مي باشد در اين منطقه نسبت ميزان تبخير به بارندگي، بيش از ده برابر مي باشد. میانگین بارش در 6 سال گذشته 111 میلیمتر وحداکثردما مدت  5/43 درجه وحداقل دما منفی 7 درجه بوده است ( استثنائ درسال 86 حداقل درجه حرارت منطقه به 5/25 درجه زیرصفررسیده بود).

3-1-2- آنالیز خاک

قبل از هر چیز از محل مزرعه نمونه خاک استاندارد تهیه شد و برای آزمایش به آزمایشگاه آنالیز آب و خاک اتحادیه تعاونی روستای مه‌ولات ارسال شد که نتایج آن در جدول 1 قابل مشاهده می باشد.

شاخص‌های مورد اندازه گیری	EC	pH	بافت خاک	T.N.V (%)	OC (%)	Total N (%)	P (av) ppm	K (av) ppm
Sand	Silt	Clay
مقدار	79/1	93/7	54	30	16	39/14	304/0	027/0	6/5	175

 جدول3-1 تجزیه مکان آزمایش (مه ولات، تربت حیدریه، خراسان رضوی).

3-1-3-تیمارهای تحقیق

 در این تحقیق فاکتور شامل: باسیلوس با آب مقطرM1 ، پسودموناس با آب مقطر M2، تری دی کودرما با آب مقطر M3، باسیلوس باکود آلی اسیدی01M1، پسودوموناس+ باسیلوس +کودآلی اسیدی01M1M2، باسیلوس+ کودآلی قلیایی02M1 ، تری دی کورما+ کودآلی قلیایی02M3، شاهد، پسودوموناس باکودآلی قلیایی 02M2، ، باسیلوس+پسودموناس M1M2،  پسودوموناس با آب مقطر + باسیلوس +کودآلی قلیایی 02M1M2، 01M1 باسیلوس +کود آلی اسیدی این تحقیق در قالب طرح بلوک تصادفی در سه تکرار انجام شد. این طرح دارای 39 کرت به ابعاد 4*4 متر و در هر کرت 6 ردیف بود و در هر ردیف 12 بوته آفتابگردان کشت شد.

3-4-عملیات کاشت

عملیات آماده سازی زمین و مشخص کردن کرت­ها در ابتدای بهار انجام شدو نمونه برداری از خاک جهت آزمایش خاکشناسی انجام شد. پس از مشخص شدن نتایج آزمون خاکشناسی میزان کود مورد نیاز بر اساس توصیه کودی و میزان رایج در منطقه به زمین داده است. کشت این گیاه در اواخراردیبهشت انجام شد وبرای این منظور از ارقام رایج در منطقه استفاده خواهد شد. فاصله بین ردیف برای افتابگردان70 سانتی متر و فاصله روی ردیف30سانتی متردر نظر گرفته می شود.. تراکم بوته در هکتار 80000 بوته می باشد. باکتریهااز شرکت زیست فن آور آسیا تهیه می شودکه از گونه باکتری Psedudomonasputidaو قارچ  ,TrichodermakoningiiباکتریBacillussubtilisمیباشد درعمليات كاشت براي كشت رديفي، بذورافتابگردان هردو به صورت كپه اي و بهترتيب در عمق های 7-5 سانتی متری كشت می­شوند. اولينآبياريدر زمان کاشت انجام شده و تا زمان سبز شدن گیاهان، آبیاری به صورت هر7 روز یک بار انجام می­شود..روش کار به این صورت است که بعد از کشت باکتریها در محیط کشت در زمان قبل گلدهی این سه گونه را به همراه عصاره های گیاهی با پی اچ های اسیدی و قلیایی24 ساعت قبل  مخلوط کرده و به اب ابیار ی اضافه میکنیم و کرت های مورد نظر را ابیاری می نماییم.و همچنین سه نمونه باکتری را به تنهایی با ا ب مقطر مخلوط کرده و همچنین  به اب ابیاری اضافه کرده و کرتهای مورد نظر را ابیاری می کنیم.

شکل3-1-تصویری از تسطیح زمین

شکل3-2-تصویری از کرت بندی زمین

3-4-صفات مورد بررسی

در این آزمایش مقرر شد عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک در مرحله قبل گلدهی اندازه گیری خواهد شدو اندازه گیری،وزن صد دانه، تعداد دانه در طبق،ارتفاع بوته ، قطر طبق، قطر ساقه ، وزن هزار دانه و شاخص سطح برگ در پایان برداشت ثبت می شود.

3-4-1- طول ساقه

ارتفاع ساقه(سانتیمتر) ازقسمت پایین ساقه که از سطح خاک برداشت شده تا زیر سنبله اندازه گیری ومیانگین حاصل از چهار بوته بعنوان طول ساقه ثبت گردید.

3-4-2- قطر ساقه

3 ساقه از محلی که از سطح خاک برداشت شده قطر آن اندازه گیری(میلیمتر) گردید سپس میانگین همه آنها محاسبه وثبت گردید.

شکل3-3-تصویری از اندام هوایی آفتاب گردان

3-4-3-شاخص سطح برگ

در یک زمان قبل از گل دهی  پنج بوته هر کرت انتخاب وسپس  سه برگ از قسمتهای تحتانی، میانی وفوقانی هر بوته جدا و بوسیله دستگاه تشخیص سطح برگ( leaf area meter) اندازه گیری (سانتیمتر) گردید وسپس بعنوان سطح برگ بوته قید ودرنهایت میانگین بدست آمده از پنج بوته به مترمربع تبدیل و بعنوان سطح برگ در متر مربع آن تیمار ثبت گردید. شاخص سطح برگ به کمک محاسبات عددی با استفاده از معادلات زیر بدست آمد.

LAI=LA1+LA2/2*1/GA

در معادله بالا LAI1 وLAI2 به ترتیب سطح برگ اولیه و ثانویه بر حسب متر مربع،  GA سطح زمینی که توسط گیاه اشغال می‌شود بر حسب متر مربع   

شکل3-4-تصویری از دستگاه تشخیص سطح برگ

3-4-4-تعيين وزن هزار دانه

براي محاسبه وزن هزار دانه، پنج نمونه 200تايي بذر شمارش و وزن گرديد و ميانگين آنها محاسبه گرديد.

3-5- محاسبات : بعد از اتمام مراحل نمونه برداری و به دست آوردن داده های خام، آنالیز داده ها انجام می­شود. داده های مربوط به هر نمونه برداری وارد نرم افزار Excel گردیده و سپس از نرم افزار SAS برای آنالیز داده ها و برای رسم نمودارها نیز از نرم افزار Excel استفاده گردید

شکل3-5-تصویر کلی ازمراحل کشت

فصل چهارم

نتایج وبحث

4-1- نتایج و بحث

4-1-1- عملکرد دانه

نتایج جدول تجزیه واریانس نشان داد باکتریهای محرک رشد اثر معنی داری بر روی عملکرد دانه در آفتابگردان در سطح 1% اختلاف معنی دار بود (جدول 4- 1). نتایج مقایسه میانگین داده ها نشان داد بین سطوح باکتریها بالاترین رشد و میزان عملکرد دانه مربوط به تیمار باکتری باسیلوس (M1) با 40 درصد افزایش نسبت به تیمار شاهد ، بیشترین عملکرد دانه با 3516 کیلوگرم در هکتار و کمترین میزان عملکرد دانه مربوط به تیمار شاهد (عدم کاربرد باکتری) با 1500 کیلوگرم در هکتار بود. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد توانایی باسیلوس و پسودموناس در کنترل عوامل بیماری زایی گیاه به طور موثری باعث افزایش عملکرد دانه در این تیمارها شده است.ترکیب پسودموناس با کود قلیایی و تری دی کور از نظر آماری اختلاف معنی دار نمی باشد(جدول4-1). باسیلوس نسبت به ترکیب باسیلوس و کود آلی اسیدی عملکرد دانه بیشتری تولید کرده است. و همچنین اثرات متقابل تری دکور و کود قلیایی و پسودموناس و کود قلیایی اختلاف معنی دار نمی باشد.محققان به این نتیجه رسیدند(خرم دل و همکاران، 1392).  قابلیت دسترسی به باکتری باسیلوس و جذب آن موجب افزایش عملکرد دانه آفتابگردان می شود. تیمارهای ترکیبی دو گانه و سه گانه کودهای بیولوژیکی از نظر عملکرد دانه تفاوت معنی­داری مشاهده نشد.

خرم دل و همکاران (1392) گزارش کردند که تلقیح با کودهای بیولوژیک نیتراژین، نیتروکسین و بیوفسفر در گیاه کنجد سبب افزایش معنی­دار عملکرد دانه شد. گیلاویزاده و همکاران  (2013) درتحقیق خوددریافتندکه کاربرد ازتوباکتر و آزوسپیریلوم باعث افزایش عملکرد دانه زنیان شد. در آزمایشی اثرات زمان استفاده از کود دامی و کاربرد انواع کودهای زیستی بر ویژگی­های کمی و کیفی کدو پوست کاغذی مورد بررسی قرار گرفت، نتایج این بررسی نشان داد که کود زیستی نیتراژین سبب افزایش معنی دار عملکرد میوه و دانه شد (جهان و همکاران 1389). بابایی و همکاران (1391) در بررسی تأثیر کود میکروبی گوگردی بر جذب عناصر غذایی و عملکرد سویا در مزرعه دریافتند که استفاده از کود گوگرد به همراه باکتری تیوباسیلوس علاوه بر کاهش pH خاک، قابلیت استفاده عناصر غذایی مورد نیاز گیاه را نیز افزایش داده و از این طریق عملکرد و اجزای عملکرد سویابهبودیافت. احتمالا در تحقیق حاضر نیز استفاده از باکتری تیوباسیلوس به همراه باکتری­های تثبیت کننده نیتروژن و باکتریهای حل کننده فسفات شرایط لازم برای جذب بیشتر و بهتر عناصر غذایی را فراهم آورده و با بهبود اجزای عملکرد در نهایت منجر به افزایش عملکرد زیره سبز شده است.

شکل 4-1- اثر باکتریهای محرک رشد بر روی عملکرد دانه

4-2- قطر ساقه

تجزیه واریانس داده ها نشان داد بین کاربرد سطوح باکترهای محرک رشد از نظر تاثیر بر قطر ساقه، تاثیر معنی داری در سطح آماری 1% بود (جدول4- 1). نتایج مقایسه میانگین داده ها نشان داد که تیماری باسیلوس، و پسودموناس در یک گروه آماری قرار دارد و از میان آنها تیمار باسیلوس از لحاظ عددی دارای بیشترین قطر ساقه با (91/2 سانتی متر) و پس از آن تیمارهای پسودموناس (M2)و ترکیب باسیلوس و کود آلی اسیدی (01M1) به ترتیب 53/2 و 44/2 قرار گرفتند. و تیمار شاهد (عدم کاربرد باکتری) کمترین قطر ساقه مقدار 9/1 سانتی متر را نشان داد (شکل 4-2).و همچنین ترکیب سه گانه از لحاظ آماری اختلاف معنی دار نمی باشد. به نظر می رسد همچنین اصغر و همکاران (2004) اظهار داشتند که تلقیح با سویه های یاکتری های محرک رشد باعث افزایش قطر ساقه در گیاه کانولا شده است. که با نتایج ما مطابقت دارد.

شکل 4-2- اثر باکتریهای محرک رشد بر روی قطر ساقه

4-3- قطر طبق

نتایج تجزیه واریانس نشان داد بیشترین قطر طبق را بر بازدهی بذر دارد اما معمولا برای تولید حداکثر بذر در مزرعه، یک قطر مناسب وجود دارد. کاربرد سطوح مختلف باکتریهای محرک رشد بر قطر طبق در سطح آماری 1% دارای تاثیر معنی دار بود (جدول 4-1). جدول مقایسه میانگین داده ها نشان داد بین تیمارهای باسیلوس و پسودموناس اختلاف آماری مشاهده نشد و هر دو در یک گروه آماری یکسان قرار گرفتند بیشترین و کمترین قطر طبق به ترتیب مربوط به تیمار باسیلوس به قطر 3/14 سانتی متر و کمترین تیمار شاهد (عدم کاربرد باکتری) به قطر 6/12 سانتی متر که با باکتری تریکودرما اختلاف معنی دار نمی باشد. و همچنین ترکیب های دو گانه باسیلوس و کود آلی اسیدی و پسودموناس با کود آلی اسیدی از لحاظ آماری اختلاف معنی دار نمی باشد که نسبت به تیمارهای تلفیقی باکتری قطر طبق بیشتری می باشد. بطوری که اثرات سه گانه متقابل تیمارهای تلفیقی اختلاف معنی دار نمی باشد (شکل 4-3).از آنجا که رشد آفتابگردان تحت تاثیر هورمون اکسین می باشد. یکی از منابع تولید هورمون اکسین در گیاه باکتری های ریزوسفری می باشد که این باکتری ها با تولید هورمون اکسین نقش مهمی در توسعه سلولی و تقسیم سلولی دارد.

شکل 4-3- اثر باکتریهای محرک رشد بر روی قطر طبق

4-4-تعداد دانه در طبق

نتایج تجزیه واریانس نشان داد تعداد دانه در طبق اختلاف معنی دار در سطح 1 درصد بود (جدول 4-1). بر اساس مقایسه میانگین بیشترین تعداد دانه در طبق مربوط به تیمار باسیلوس و پسودموناس با تعداد 830 و 822 بدست آمد. و کمترین میزان تعداد دانه در طبق در تیمار شاهد (عدم کاربرد باکتری) با تعداد دانه 302 حاصل شد (شکل 4-4)این نشان می دهد استفاده از باکتریها با افزایش باعث افزایش تعداد دانه در طبق شده است از سوی دیگر خولی و همکاران تاثیر ترکیب توام باکتریهای آزوسپیریوم و سودموناس بر روی تعداد دانه در ذرت دارای تاثیر معنی داری مشاهده شد.و همچنین قارچ تریکودرما با ترکیب دو گانه و ترکیب سه گانه باکتریها اختلاف معنی دار نبود.

شکل 4-4- اثر باکتریهای محرک رشد بر روی تعداد دانه در طبق

4-5- ارتفاع بوته

تجزیه واریانس برای صفت ارتفاع بوته نشان داد مه در بین سطوح باکتریهای محرک رشد اختلاف معنی داری در سطح آماری 1% وجود دارد (جدول 4-1). در مقایسه میانگین به روش دانکن نشان داد بین سطوح کودهای باکتری محرک رشد و قارچ بالاترین میزان ارتفاع تیمار باکتری باسیلوس بیشترین ارتفاع با 66/170 سانتی متر به دست آمد و کمترین میزان ارتفاع مربوط به تیمار شاهد با 83/126 سانتی متر و همچنین پسودموناس از لحاظ آماری با باسیلوس اختلاف معنی دار نمی باشد و قارچ تریکودرما از لحاظ آماری ترکیب تلفیقی دو گانه قارچ و باکتری و هم اثرات متقابل سه گانه اختلاف معنی دار نمی باشد (شکل4-5).

زهیر و همکاران (2000) افزایش 5/8% ارتفاع بوته ذرت که بذر آن با ازتو باکتر و باسیلوس تلقیح شده بود را گزارش کردند.

شکل 4-5- اثر باکتریهای محرک رشد بر روی ارتفاع بوته

4-6- عملکرد بیولوژیک

نتایج تجزیه واریانس نشان داد اثر عملکرد بیولوژیک بر روی باکتریهای محرک رشد اختلاف معنی دار در سطح 1% بود (جدول 4-1).مقایسه میانگین نشان داد در بین سطوح باکتری های محرک رشد بالاترین میزان عملکرد بیولوژیکی مربوط به تیمار باکتری محرک رشد باسیلوس با میانگین  4520 تن در هکتار و کمترین تیمار عدم باکتری (شاهد ) با میانگین 1500 می باشد.(4-6). کاربرد کودهای میکروبی باسیلوس نسبت به عدم کود میکروبی افزایش می یابد. و باعث افزایش عملکرد بیولوژیک می شود. باکتری به عنوان باکتریهای   ثبیت کننده  موجب عملکرد بیولوژیک شده اند.

شکل 4-5- اثر باکتریهای محرک رشد بر روی عملکرد بیولوژیکی

4-7- وزن خشک طبق

نتایج تجزیه واریانس نشان داد اثر باکتری بر محرکهای رشد بر وزن خشک طبق در سطح احتمال 5% معنی دار بود (جذول 4-1). نتایج مقایسه میانگین ها نشان داد بیشترین وزن خشک تیمار باسیلوس  (M1 )با میانگین 66/152 و کمترین تیمار تری دی کورما و باسیلوس 02M1 با میانگین 66/74 می باشد. و همچنین تیمار 01M2 ، M3 با تیمار M1 اختلاف معنی داری از لحاظ آماری ندارد. با تلقیح با باکتری های محرک رشد باعث افزایش وزن خشک اندام هوایی و افزایش جذب نیتروژن توسط گیاه شد(Hafeez et al; 2002). باکتری های محرک رشد قادر هستند با تثبیت نیتروژن موجب افزایش رشد در گیاه شود (Ladha et al., 1998).

شکل 4-6- اثر باکتریهای محرک رشد بر روی وزن خشک طبق

جدول 4-1: تجزیه واریانس عملکرد دانه، ، عملکرد بیولوزیکی ، قطر ساقه، طول ساقه، وزن خشک طبق، شاخص سطح برگ، وزن صد دانه، وزن هزار دانه ، تعداد دانه در طبق و قطر طبق در آفتابگردان

منابع تغییرات	درجه ازادی	عملکرد دانه	عملکرد بیولوزیکی	قطر ساقه	طول ساقه	وزن خشک طبق	شاخص سطح برگ	وزن صد دانه	وزن هزار دانه	تعداد دانه در طبق	قطر طبق
تکرار	2	172/743	85/193	143/0	56/503	6/1914	22/1	23/135	371/248	437/380	899/0
تیمار	12	**672/954067	**84/513	**418/0	**76/6042	*22976	ns79/2	ns 62/9	**995/811	**694/105006	**977/39
خطاء	26	977/59265	54/90	0322/0	41/1298	92/3366	07/1	55/35	957/80	215/5356	416/3

* و ** به ترتیب نشانگر معنی داری  در سطح احتمال 5 و 1 درصد و ns بیانگر عدم اختلاف معنی دار می باشد

فصل پنجم

نتیجه گیری و پیشنهادات

5- نتیجه گیری

آفتابگردان که به علت تنوع فوق العاده در فرم، کیفیت و عادت رشد در بخش وسیعی از مناطق مستعد کشاورزی جهان مورد کشت و کار و بهره برداری قرار می گیرد. در این پژوهش سعی بر این بود تا با بررسی و مطالعه بررسی اثر باکتریهای محرک رشد بر روی آفتابگردان مورد بررسی قرار گیرد نتایج کلی آن به شرح زیر است.

نتایج این تحقیق حاکی از آن است که کاربرد کودهای بیولوژیک به تنهایی یا در ترکیب با یکدیگر، در بهبود عملکرد و خصوصیات کمی و کیفی آفتابگردان تاثیر مثبتی داشته است.

بررسی اثر باکتریهای محرک رشد بر روی عملکرد دانه باکتری باسیلوس بهترین تیمار می باشد و از لحاظ اماری اختلاف معنی دار می باشد.

و همچنین بر روی عملکرد بیولوژیک بهترین تیمار باسیلوس و پسودموناس می باشد.

بررسی اثر باکتریهای محرک رشد بر روی شاخص سطح برگ و وزن صد دانه اختلاف معنی دار نمی باشد.

6- پیشنهادات

1. اثر باکتریهای محرک رشد بر روی گیاهان زراعی مختلف
2. تاثیر باکتریهای محرک مختلف رشد دیگر بر روی گیاه آفتابگردان
3. با توجه به نتایج که بهترین تیمار  باکتری باسیلوس،در مقایسه با کود محلول پاشی بر روی گیاه آفتابگردان بوده
4. 4-    بررسی باکتریهای محرک رشد در مناطق مختلف جغرافیایی بر روی گیاه آفتاب گردان