هیومیک اسید چیست ؟ زمانى بود که تصور مى رفت هر موجود زنده اى پس از مرگ بطور کامل به عناصر تشکیل دهنده اش تجزیه شده، به طبیعت باز مى گردد. گرچه این مطلب تا حدود زیادى درست است، اما از چند دهه قبل دانشمندان متوجه شدند که تجزیه بافتهاى مرده همیشه بطور کامل انجام نمى شود. لااقل در موارد خاص و در شرایط ویژه اى میکروارگانیسم هاى تجزیه کننده مواد آلى، پلیمرهاى ویژه اى را مى سازند که به تشکیل نفت، زغال سنگ و یا مواد هیومیکى منجر مى شود.

اگر یکصد کیلوگرم بافت گیاهى مثلا برگ خشک را در زیر لایه نازکى از خاك قرار دهید و گرما، رطوبت و اکسیژن کافى براى آن تامین کنید ظرف مدت چند ماه که در بهترین شرایط کمتر از یک فصل نیست، پس مانده هاى گیاهى به 15 کیلو گرم کمپوست تبدیل مى شوند. کمپوست در واقع ماده ارگانیک نیمه تجزیه شده است و با چشم غیرمسلح مى توان بافتهاى گیاهى را در آن تشخیص داد.چنانچه روند تجزیه ادامه یابد میکروارگانیسمهاى تجزیه کننده موجود در خاك که عمدتا از قارچهاى میکروسکوپى مى باشند سرانجام در مدت زمانى که هیچگاه کمتر از یکسال نخواهد بود از 15 کیلوگرم کمپوست چیزى حدود 3 کیلو گرم ماده نرم قهوه اى رنگى به جاى مى گذارند که به آن هوموس گفته مى شود. در هوموس با چشم غیر مسلح آثارى از بافت گیاهى مشاهده نمى شود، اما در زیر میکروسکوپ سلولهاى گیاهى قابل شناسایى هستند. بنابراین هوموس نیز مراحل میانى تجزیه را طى مى کند.اگر باز شرایط مناسب براى فعالیت میکروارگانیسمها یعنى گرما، رطوبت، اکسیژن و مواد معدنى مناسب فراهم باشد، از 3 کیلوگرم هوموس در دوره اى که ممکن است به دهها و یا صدها سال نیز برسد، سرانجام چیزى حدود 1 کیلو گرم ماده سیاه رنگ مایل به قهوه اى به نام هیومیک اسید تشکیل خواهد شد.

. اما حقیقتا هیچ شباهتى به اسیدهاى شناخته شده چه معدنى و چه آلى ندارد. مواد هیومیکى در واقع طیف وسیعى از ترکیبات آلى – معدنى گوناگون نظیر اسیدهاى آمینه، پپتیدها، فنولها، آلدئیدها و اسیدهاى نوکلئیک در پیوند با انواع ً ترکیب بسیار پیچیده و کاتیونها مى باشند که مجموعا شگفت انگیزى را ساخته اند که مى تواند میلیونها سال درطبیعت دوام بیاورد و اعمال بسیار شگرفى را انجام دهد که قابل قیاس با هیچ ترکیب دیگرى نیست.

در همه خاکهاى کشاورزى، هیومیک اسید بطور طبیعى وجود دارد و در واقع بخش زیادى از مواد ارگانیک خاك را تشکیل مى دهد. میزان ایده ال مواد آلى در خاکهاى کشاورزى بین 4 تا 6 درصد است. درخاکهاى کشاورزى اروپا این میزان بین 2 تا 4 درصد و در بعضى از نقاط اروپاى شرقى نظیر اوکراین به 6 درصد مى رسد. در مقابل در ایران به جز نوار ساحلى شمال، میزان ماده آلى خاك در اکثر نقاط کشور زیر 1 درصد و در بسیارى نقاط حتى زیر 1/0 درصد است.

تا بحال کسى موفق به تجزیه کامل مواد هیومیکى نشده است. اما در بررسى هاى ابتدایى سه بخش عمده در آن قابل تشخیص است:

1- هیومیک اسید که در مواد قلیایى، محلول و در آب و اسید نامحلول است.

2- فولویک اسید که درآب، مواد قلیا و اسید محلول مى باشد.

4- هیومین که در مواد قلیا، اسید و آب نا محلول است.

خواص هیومیک اسید:

1- ساختار خاك را بهبود مى بخشد.

2- به ریشه زایى بهتر کمک مى کند.

3- باعث نگهدارى بیشتر آب در خاك مى شود.

4- به رشد سریع باکتریهاى مفید درخاك کمک مى کند.

5- به انحلال و آزادسازى عناصر ماکرو و میکرو کمک کرده و در نتیجه نیاز به کودهاى شیمیایى را به نحو محسوسى کاهش مى دهد.

6- مقاومت به شورى، کم آبى و سرما را افزایش مى دهد.

7- از سمیت کودها و عناصر اضافى موجود درخاك مى کاهد.

8- دوام آن زیاد است و تا چند سال اثر آن در خاك باقی می ماند.

9- مقاومت گیاه را در مقابل انواع بیماریها افزایش داده و نیاز به مصرف سموم را به نحو محسوسى کاهش مى دهد.

10- سرعت جوانه زنى بذر را افزایش مى دهد.

11- با طبیعت سازگار است و خطرى براى گیاه و یا محیط زیست ندارد.

میزان و چگونگى استفاده اسید هیومیک در خاك:

نحوه و میزان مصرف اسید هیومیک در باغات پسته بسته به نوع آبیارى (تحت فشار یا غرقابى) و دبى آب در دسترس متفاوت است. چنانچه سیستم آبیارى باغات تحت فشار بوده و دور آبیارى بین 12 تا 18 روز باشد مى توان از اسفندماه به فاصله هر دو نوبت آبیارى یک نوبت اقدام به مصرف اسید هیومیک مایع در سیستم کرد. میزان مصرف در نوبت اول 10 لیتر و در نوبتهاى بعدى 5 لیتر توصیه مى شود. در صورتیکه دور آبیارى بیشتر از 18 روز باشد، مقدار مصرف در نوبت اول به 15 لیتر و در نوبتهاى بعدى به 8 لیتر افزایش مى یابد. در صورتى که در سیستم هاى تحت فشار کودهاى ماکرو محلول نیز از طریق تانک کود در سیستم تزریق میگردد باید توجه نمود که اسیدهیومیک با سولوپتاس بصورت همزمان مصرف نگردد زیرا مخلوط این دو کود ماده اى ژل مانند ایجاد مى کند.

زمانى که اسید هیومیک مصرف مى شود مى توان میزان مصرف کودهاى ازته را تا 30 درصد کاهش داد زیرا پیوند بین اسید هیومیک و ازت به نوعى از شستشوى بیش از حد ازت نیز جلوگیرى مى کند.

بهترین زمان تزریق، 4 ساعت پس از شروع آبیارى است تا اسید هیومیک بتواند همراه آب به همه جاى خاك نفوذ پیدا کند.

اگر چه استفاده از اسید هیومیک در آبیارى غرقابى کمى مشکل به نظر مى رسد اما براى رفع آن راه حل وجود دارد. در روش اول مى توان پس از کالیبره کردن بشکه شیردار براى هر هکتار، آن را سر جوى آب قرار داده و اسید هیومیک مصرفى براى یک هکتار را در آن ریخته و پس از آنکه آب تا نصف کرتها را پر کرد شیر بشکه را باز کرده تا اسید هیومیک به آرامى و همراه با آب به همه جاى کرت نفوذ پیدا کند. در سیستم هاى آبیارى غرقابى به دلیل آنکه آب سطح بیشترى از خاك را مى خیساند مقدار مصرف براى نوبت اول 20 لیتر در هکتار و براى حداکثر 2 نوبت دیگر 10 لیتر در هکتار محاسبه گردیده است. در روش بعدى مى توان پس از کالیبره کردن یک تانکر 2000 لیترى سمپاشى براى یک هکتار، میزان اسید هیومیک مصرفى را در تانک آب ریخته و زیر سایه انداز درخت پاشید وسپس آبیارى را انجام داد.به دلیل اینکه اسید هیومیک داراى باندهاى آزاد فراوانى است و دور از انتظار نیست که این باندها ببا مولکولهاى محلول در آب پیوند تشکیل دهند استفاده از آنها با محلول سم به هیچ عنوان مجاز نیست. شایان ذکر است که مولکول اسید هیومیک بسیار بزرگ و حجیم مى باشد به طورى که ورود آن به داخل سلولهاى برگ غیرممکن است امادرکودهایى که اسید فولیک همراه با اسید هیومیک است بدلیل کوچکتر بودن مولکول اسید فولیک و اثر آن به عنوان عامل کلات کننده، مصرف این نوع کودها همراه با کودهاى محلولپاشى امکان پذیر است. بر این اساس مصرف اسید هیومیک به تنهایى به عنوان کود محلولپاشى که متداول شده است بسیار بى مورد است زیرا علاوه بر آنکه جذب نمى شود هیچ ماده مغذى نیز به همراه ندارد که در تغذیه موثر باشد.

اسید هیومیک از تبلیغات تا واقعیت:

چنانچه در منابع آمده است اسید هیومیک شکل خام نوعى زغال سنگ گیاهى است. اولین بار دکتر لئونارد در ایالت داکوتاى شمالى در آمریکا این معادن را کشف کرد سپس در بعضى از مناطق پر باران آفریقا نیز یافت شدند. اما تاکنون گزارشى از کشف این منابع در آسیاى شرقى وجود ندارد. بنابر این به اسید هیومیک تولید این کشورها باید به دیده شک نگریست. اکثر اسیدهیومیکهاىموجوددربازاربامقدارزیادىاورهمخلوط مى شوند و لذا به محض باز کردن درب گالن اسید هیومیک بوى تند آمونیاك به مشام مى رسد. یک اسید هیومیک مرغوب هیچ بویى ندارد. ضمن آنکه مدت کوتاهى پس از استفاده از این نوع اسید هیومیک (مخلوط با ازت) رشد زیاد ناشى از مصرف کود ازته بروز مى نماید و این اتفاق این تلقى را ایجاد مى کند که ترکیب مزبور کالاى مرغوبى است اما در واقع چنین نیست. نوع دیگر اسید هیومیک هاى موجود در بازار اسید هیومیک گرانول است که در واقع همان پودر زغال سنگ است که با بنتونیت و اوره گرانول شده است و مصرف آنها به دلیل وجود عناصر سنگین بسیار خطرناك است زیرا 2 تا 3 سال پس از مصرف، منجر به افزایش عارضه سرخشکیدگى در باغ خواهد شد که ناشى از اثرات مضر فلزات سنگین موجود در آنهاست و لذا به هیچ وجه نباید استفاده شود.